Ömer Faik’e atfedilen imzaların listesi

Araştırmacıları için Azerbaycan matbuat hayatı, Molla Nasreddin dergisi ve özel olarak da Ömer Faik Numanzade’yle ilgili önemli bir kaynak listesi sunuyoruz. Söz konusu kaynak Ömer Faik’in, dönemin birçok dergi ve gazetesinde yazmış olduğu yazıları, müstear isimleri de belirtmek suretiyle, kronolojik olarak listeleyen bir bibliografya çalışmasıdır. 

Bununla birlikte verilen bibliyografyanın eksiklikler içerebileceğini ve bu eksikliklerin tamamlanması için daha fazla araştırmaya iytiyaç duyulduğu belirtilmelidir:

1) “Molla Nasreddin” dergisinde kullanılmış müstear isimler ve  Ömer Faik’in diğer gazete ve dergilerde kullandığı müstear.   Araştırmacı Prof. Ş.Gurbanov (1934-2004), Ömer Faik tarafından kullanılan kırk müstear isim olduğunu iddia etmekle birlikte , şu ana kadar yirmi sekiz müstear isim  Azerbaycan ve Türkiye’deki bilimsel araştırmalarla doğrulanmıştır. İleri araştırma yapmak için Osmanlıca bilgisi gerekmektedir.

2) Şark-ı Rus ve dönemin diğer gazete ve dergilerindeki  eksik olan sayılar

“Ömer Faik Bibliyografyası” başlıklı bu çalışma Yahya KEMALOĞLU tarafından hazırlanmıştır.

Yahya KEMALOĞLU, yüksek lisans tezini Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Ömer Faik Numanzade’nin eğitim, siyaset ve din hakkındaki görüşleri üzerine yaptı. Halen İstanbul Medeniyet Üniversitesinde Felsefe alanında çalışmakta ve Gelibolulu Mustafa Ali’nin siyaset düşüncesi üzerine doktora  tez çalışmasını sürdürmektedir.


Ömer Faik Numanzade 20. Yüzyılın başlarında yaptığı faaliyetlerle Kafkasya bölgesindeki matbuat hayatına damga vurmuş önemli şahsiyetlerden birisidir. Dönemin önemli gazete ve dergilerinin hem kurucuları hem de öne çıkan yazarlarından birisi olmuştur. Söz konusu dönemde birçok aydında görüleceği gibi Ömer Faik de çeşitli baskı ve sansürden dolayı çok sayıda müstear isim kullanmıştır. Bu müstear isimler, dönemin aydınlarının yazılarının tesbit edilmesinde başlıca engellerden birisidir. Bu problem aynı zamanda, bir yazının sahibine değil de başka yazarlara atfedilmesine sebep olmuştur. Bunun nedeni de aynı müstear isimlerin farklı aydınlar tarafından kullanılması idi. Bu problemden dolayı Ömer Faik’e ait olduğu söylenen bir kısım yazılar onun yakın arkadaşı olan Celil Memmedguluzade’ye atfedilmiştir.[1] Mesela Şamil Gurbanov’un hazırlamış olduğu “Ömer Faik Numanzade- Seçilmiş Eserleri”nin içindeki “Bir Neçe [kaç] Günlüğe” başlıklı yazı[2] aynı zamanda başka bir araştırmacı tarafından hazırlanan “Celil Memmedguluzade’nin Eserleri” kitabının içine de alınmıştır.[3] Buna benzer başka örnekler de vardır.

Burada, dönemin en etkili dergilerinden birisi olan Molla Nasreddin’nin, Ömer Faik’in gazeteciliği ve fikri/yazım hayatı açısından çok önemli bir dergi olduğunu belirtmeliyiz. Molla Nasreddin dergisi, Ömer Faik’in kuruluş aşamasındaki çabaları, derginin içeriğinin hazırlanması yani yazı ve karikatürlerin hazırlanmasındaki çabaları nedeniyle, onun matbuat hayatı açısından zirve bir eseridir denebilir. Derginin başarıya ulaşması, geniş halk kitlelerince okunması için adeta kendi hayatını ortaya koymuş ve bu uğurda ağır bedeller ödemiştir. Ancak üzülerek belirtmeliyiz ki Ömer Faik’in bu çabaları daha sonraki araştırmacılar tarafından yeteri kadar ele alınmamış, adeta göz ardı edilmiştir. Derginin kuruluşundaki çabalarına yeteri kadar önem atfedilmemesinin yanında, dergideki yazılarının tespiti konusunda da yeterli araştırma da yapılmamıştır. Mesela yukarıda da ifade edildiği gibi Ömer Faik’e ait olduğu söylenen bir kısım yazıları onun yakın arkadaşı olan Celil Memmedguluzade’ye atfedilmiştir. Bu araştırmadaki amacımız Ömer Faik’in Molla Nasreddin dergisi özelinde genel olarak matbuat hayatındaki emek ve çabalarının hak ettiği şekilde ortaya konulmasına az da olsa katkı sunmaktır.


[1] Aziz Mirahmedov, a.g.e., s.186, Fazil Vahidov, a.g.e., s.82-90.

[2] Ömer Faik Numanzade – Seçilmiş Eserler, Haz. Şamil Gurbanov, Şark-Garb Yay., Bakü, 2006, s.275.

[3] Celil Memmedguluzade – Eserleri, C.II,  Haz. İsa Habibbeyli, Önder Neşriyat, Bakü, 2004, s.176.

Ömer Faik’in yazılarını listelemeden önce bu hususta birkaç noktaya değinmekte fayda var. Öncelikle şunu belirtmeliyiz ki, Ömer Faik’in yazıları daha çok gazete ve dergilerde yayımladığı makalelerden ibarettir. Elimizde ona ait geniş hacimli bir eser bulunmamaktadır. Sadece Davet isimli bir risalesi ve hatıraları vardır. Bu risalelerle birlikte, Ömer Faik hakkında araştırmalar yapmış olan Sahib Rzayev, onun 1906’da “Besdir [Yeter] Bu Kadar Zulüm” isimli bir eser yazdığını da belirtmektedir.[1] 26 May 1906 tarihli Molla Nasreddin dergisindeki bir ilanda dokuz aylık abonelere Ümidvar’ın “Besdir [Yeter] Bu Kadar Zulüm” isimli kitapçasının hediye olarak gönderileceğinden bahsedilmektedir. Ancak 22 Dekabr 1906 tarihli Molla Nasreddin dergisindeki başka bir ilanda hediye edileceğine söz verilen mezkûr kitabın çap edilmesine yetkililer tarafından izin verilmediği bildirilmektedir.[2]

Ömer Faik’e ait elimizdeki ilkyazı 5 İyul 1898 tarihinde Tercüman gazetesinde yayımlanan yazısıdır. Bu gazeteyle başlayan matbuat hayatı çeşitli aralıklarla çeyrek asırdan fazla devam etmiştir.  O, bu dönem boyunca çok çeşitli meslek ve fikre mensup gazete ve dergilerde yazılar kaleme almıştır.

Dönemin birçok aydınında görüleceği gibi Ömer Faik de çeşitli baskı ve sansürden dolayı çok sayıda müstear isim kullanmıştır. Azerbaycan’da Ömer Faik hakkında önemli çalışmalar yapmış olan Şamil Gurbanov, onun matbuat hayatı boyunca, çoğu Molla Nasreddin dergisinde olmak üzere, kırktan fazla müstear isim kullandığını belirtmektedir.[3] Bu müstear isimler, dönemin aydınlarının yazılarının tesbit edilmesinde başlıca engellerden birisidir. Bu problem aynı zamanda, bir yazının sahibine değil de başka yazarlara atfedilmesine sebep olmuştur. Bunun nedeni de aynı müstear isimlerin farklı aydınlar tarafından kullanılması idi. Mesela “Lağlağı” imzasını Celil Memmedguluzade, Ömer Faik Numanzade, Meşedi Gurbanlı Şerifov, Abdurrahimbey Hakverdiyev, Rzagulu Necefov gibi aydınlar kullanmışlardır.[4]Bu problemden dolayı Ömer Faik’e ait olduğu söylenen bir kısım yazıları onun yakın arkadaşı olan Celil Memmedguluzade’ye atfedilmiştir.[5] Mesela Şamil Gurbanov’un hazırlamış olduğu “Ömer Faik Numanzade- Seçilmiş Eserleri”nin içindeki “Bir Neçe [kaç] Günlüğe” başlıklı yazı[6] aynı zamanda başka bir araştırmacı tarafından hazırlanan “Celil Memmedguluzade’nin Eserleri” kitabının içine de alınmıştır.[7] Buna benzer başka örnekler de vardır.

İmzalar meselesi hala araştırılmaya muhtaç geniş bir alan olmakla birlikte, bu alanla ilgili önemli çalışmalardan birisi olan Gulam Memmedli’nin İmzalar başlıklı eserini burada zikretmemiz gerekir. Bu eser, her ne kadar tartışmaları tamamen ortadan kaldırmamış olsa da bu alandaki önemli boşluğu doldurmuştur. Bu çalışmada, birçok aydın gibi Ömer Faik’in de çeşitli gazete ve dergilerde kullanmış olduğu açık ve müstear isimler sıralanmıştır. Ömer Faik’e atfedilen imzaların listesi şöyledir:

Ömer Numan Ağazade-Tercüman, 1895

Müallim Numanzade –Tercüman, 1898

Numanzade – Şark-ı Rus, 1904

Göy altında, yer üstünde – kara hayrani – Molla Nasreddin, 1906

Bir Karslı – İrşad, 1906

Bir İranlı – İrşad, 1906

Bir Cavan – İrşad,1906 – 1907

Nameyus – İrşad, 1906 – 1907

Ömer Alioğlu – İrşad, 1907

Ümid – İrşad, 1907

Ala Garğa – Molla Nasreddin

 Bazar Cücesi – Molla Nasreddin

Vızvıza – Molla Nasreddin

Geybi – Molla Nasreddin

Cehreçi xala – Molla Nasreddin

Çoban – Molla Nasreddin

Deli – Molla Nasreddin

Derdli – Molla Nasreddin

Derdimend – Molla Nasreddin

Doşabüddevle – Molla Nasreddin

Mozalan – Molla Nasreddin, 1908

Heyrani  – Molla Nasreddin, 1909

Hetekçi –Molla Nasreddin

Egrebüddevle – Molla Nasreddin

Lağlağı – Molla Nasreddin

Meşruteçi – Molla Nasreddin, 1909

Molla Gulu – Molla Nasreddin

Molla Nasreddin – Molla Nasreddin

Mü’min – Molla Nasreddin

N. Hayat,1906, Yen İkbal, 1916

Ümidvar –İrşad, Azerbaycan

 İğne – Yeni Fikir, 1924 – 1926

Ömer Faik – Açık Söz, 1916, Yeni Yol, 1923

Faik – İqbal, 1913, Komünist, 1921


[1] Saihb Rzayev, a.g.e., s.50-51.

[2] Sahib Rzayev, a.g.e., s.51.

[3] Şamil Gurbanov, Ömer Faik Numanzade, Gençlik Yay., Bakü, 1992, s. 51, 72-73.

[4] Gulam Memmedli, İmzalar, Berpaneşir, Bakü, 2010, s.6.

[5] Aziz Mirahmedov, a.g.e., s.186, Fazil Vahidov, a.g.e., s.82-90.

[6] Ömer Faik Numanzade – Seçilmiş Eserler, Haz. Şamil Gurbanov, Şark-Garb Yay., Bakü, 2006, s.275.

[7] Celil Memmedguluzade – Eserleri, C.II,  Haz. İsa Habibbeyli, Önder Neşriyat, Bakü, 2004, s.176.