Ömer Faik’e atfedilen imzaların listesi
Araştırmacıları için Azerbaycan matbuat hayatı, Molla Nasreddin dergisi ve özel olarak da Ömer Faik Numanzade’yle ilgili önemli bir kaynak listesi sunuyoruz. Söz konusu kaynak Ömer Faik’in, dönemin birçok dergi ve gazetesinde yazmış olduğu yazıları, müstear isimleri de belirtmek suretiyle, kronolojik olarak listeleyen bir bibliografya çalışmasıdır.
Bununla birlikte verilen bibliyografyanın eksiklikler içerebileceğini ve bu eksikliklerin tamamlanması için daha fazla araştırmaya iytiyaç duyulduğu belirtilmelidir:
1) “Molla Nasreddin” dergisinde kullanılmış müstear isimler ve Ömer Faik’in diğer gazete ve dergilerde kullandığı müstear. Araştırmacı Prof. Ş.Gurbanov (1934-2004), Ömer Faik tarafından kullanılan kırk müstear isim olduğunu iddia etmekle birlikte , şu ana kadar yirmi sekiz müstear isim Azerbaycan ve Türkiye’deki bilimsel araştırmalarla doğrulanmıştır. İleri araştırma yapmak için Osmanlıca bilgisi gerekmektedir.
2) Şark-ı Rus ve dönemin diğer gazete ve dergilerindeki eksik olan sayılar
“Ömer Faik Bibliyografyası” başlıklı bu çalışma Yahya KEMALOĞLU tarafından hazırlanmıştır.
Yahya KEMALOĞLU, yüksek lisans tezini Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Ömer Faik Numanzade’nin eğitim, siyaset ve din hakkındaki görüşleri üzerine yaptı. Halen İstanbul Medeniyet Üniversitesinde Felsefe alanında çalışmakta ve Gelibolulu Mustafa Ali’nin siyaset düşüncesi üzerine doktora tez çalışmasını sürdürmektedir.
Ömer Faik Numanzade 20. Yüzyılın başlarında yaptığı faaliyetlerle Kafkasya bölgesindeki matbuat hayatına damga vurmuş önemli şahsiyetlerden birisidir. Dönemin önemli gazete ve dergilerinin hem kurucuları hem de öne çıkan yazarlarından birisi olmuştur. Söz konusu dönemde birçok aydında görüleceği gibi Ömer Faik de çeşitli baskı ve sansürden dolayı çok sayıda müstear isim kullanmıştır. Bu müstear isimler, dönemin aydınlarının yazılarının tesbit edilmesinde başlıca engellerden birisidir. Bu problem aynı zamanda, bir yazının sahibine değil de başka yazarlara atfedilmesine sebep olmuştur. Bunun nedeni de aynı müstear isimlerin farklı aydınlar tarafından kullanılması idi. Bu problemden dolayı Ömer Faik’e ait olduğu söylenen bir kısım yazılar onun yakın arkadaşı olan Celil Memmedguluzade’ye atfedilmiştir.[1] Mesela Şamil Gurbanov’un hazırlamış olduğu “Ömer Faik Numanzade- Seçilmiş Eserleri”nin içindeki “Bir Neçe [kaç] Günlüğe” başlıklı yazı[2] aynı zamanda başka bir araştırmacı tarafından hazırlanan “Celil Memmedguluzade’nin Eserleri” kitabının içine de alınmıştır.[3] Buna benzer başka örnekler de vardır.
Burada, dönemin en etkili
dergilerinden birisi olan Molla Nasreddin’nin,
Ömer Faik’in gazeteciliği ve fikri/yazım hayatı açısından çok önemli bir dergi
olduğunu belirtmeliyiz. Molla Nasreddin dergisi, Ömer Faik’in kuruluş aşamasındaki çabaları, derginin içeriğinin
hazırlanması yani yazı ve karikatürlerin hazırlanmasındaki çabaları nedeniyle,
onun matbuat hayatı açısından zirve bir eseridir denebilir. Derginin başarıya
ulaşması, geniş halk kitlelerince okunması için adeta kendi hayatını ortaya
koymuş ve bu uğurda ağır bedeller ödemiştir. Ancak üzülerek belirtmeliyiz ki
Ömer Faik’in bu çabaları daha sonraki araştırmacılar tarafından yeteri kadar
ele alınmamış, adeta göz ardı edilmiştir. Derginin kuruluşundaki çabalarına
yeteri kadar önem atfedilmemesinin yanında, dergideki yazılarının tespiti
konusunda da yeterli araştırma da yapılmamıştır. Mesela yukarıda da ifade
edildiği gibi Ömer Faik’e ait olduğu söylenen bir kısım yazıları onun yakın
arkadaşı olan Celil Memmedguluzade’ye atfedilmiştir. Bu araştırmadaki amacımız
Ömer Faik’in Molla Nasreddin dergisi
özelinde genel olarak matbuat hayatındaki emek ve çabalarının hak ettiği
şekilde ortaya konulmasına az da olsa katkı sunmaktır.
[1] Aziz Mirahmedov, a.g.e., s.186, Fazil Vahidov, a.g.e., s.82-90.
[2] Ömer Faik Numanzade – Seçilmiş Eserler, Haz. Şamil Gurbanov, Şark-Garb Yay., Bakü, 2006, s.275.
[3] Celil Memmedguluzade – Eserleri, C.II, Haz. İsa Habibbeyli, Önder Neşriyat, Bakü, 2004, s.176.
Ömer Faik’in yazılarını listelemeden önce bu hususta birkaç noktaya değinmekte fayda var. Öncelikle şunu belirtmeliyiz ki, Ömer Faik’in yazıları daha çok gazete ve dergilerde yayımladığı makalelerden ibarettir. Elimizde ona ait geniş hacimli bir eser bulunmamaktadır. Sadece Davet isimli bir risalesi ve hatıraları vardır. Bu risalelerle birlikte, Ömer Faik hakkında araştırmalar yapmış olan Sahib Rzayev, onun 1906’da “Besdir [Yeter] Bu Kadar Zulüm” isimli bir eser yazdığını da belirtmektedir.[1] 26 May 1906 tarihli Molla Nasreddin dergisindeki bir ilanda dokuz aylık abonelere Ümidvar’ın “Besdir [Yeter] Bu Kadar Zulüm” isimli kitapçasının hediye olarak gönderileceğinden bahsedilmektedir. Ancak 22 Dekabr 1906 tarihli Molla Nasreddin dergisindeki başka bir ilanda hediye edileceğine söz verilen mezkûr kitabın çap edilmesine yetkililer tarafından izin verilmediği bildirilmektedir.[2]
Ömer Faik’e ait elimizdeki ilkyazı 5 İyul 1898 tarihinde Tercüman gazetesinde yayımlanan yazısıdır. Bu gazeteyle başlayan matbuat hayatı çeşitli aralıklarla çeyrek asırdan fazla devam etmiştir. O, bu dönem boyunca çok çeşitli meslek ve fikre mensup gazete ve dergilerde yazılar kaleme almıştır.
Dönemin birçok aydınında görüleceği gibi Ömer Faik de çeşitli baskı ve sansürden dolayı çok sayıda müstear isim kullanmıştır. Azerbaycan’da Ömer Faik hakkında önemli çalışmalar yapmış olan Şamil Gurbanov, onun matbuat hayatı boyunca, çoğu Molla Nasreddin dergisinde olmak üzere, kırktan fazla müstear isim kullandığını belirtmektedir.[3] Bu müstear isimler, dönemin aydınlarının yazılarının tesbit edilmesinde başlıca engellerden birisidir. Bu problem aynı zamanda, bir yazının sahibine değil de başka yazarlara atfedilmesine sebep olmuştur. Bunun nedeni de aynı müstear isimlerin farklı aydınlar tarafından kullanılması idi. Mesela “Lağlağı” imzasını Celil Memmedguluzade, Ömer Faik Numanzade, Meşedi Gurbanlı Şerifov, Abdurrahimbey Hakverdiyev, Rzagulu Necefov gibi aydınlar kullanmışlardır.[4]Bu problemden dolayı Ömer Faik’e ait olduğu söylenen bir kısım yazıları onun yakın arkadaşı olan Celil Memmedguluzade’ye atfedilmiştir.[5] Mesela Şamil Gurbanov’un hazırlamış olduğu “Ömer Faik Numanzade- Seçilmiş Eserleri”nin içindeki “Bir Neçe [kaç] Günlüğe” başlıklı yazı[6] aynı zamanda başka bir araştırmacı tarafından hazırlanan “Celil Memmedguluzade’nin Eserleri” kitabının içine de alınmıştır.[7] Buna benzer başka örnekler de vardır.
İmzalar meselesi hala araştırılmaya muhtaç geniş bir alan olmakla birlikte, bu alanla ilgili önemli çalışmalardan birisi olan Gulam Memmedli’nin İmzalar başlıklı eserini burada zikretmemiz gerekir. Bu eser, her ne kadar tartışmaları tamamen ortadan kaldırmamış olsa da bu alandaki önemli boşluğu doldurmuştur. Bu çalışmada, birçok aydın gibi Ömer Faik’in de çeşitli gazete ve dergilerde kullanmış olduğu açık ve müstear isimler sıralanmıştır. Ömer Faik’e atfedilen imzaların listesi şöyledir:
Ömer Numan Ağazade-Tercüman, 1895
Müallim Numanzade –Tercüman, 1898
Numanzade – Şark-ı Rus, 1904
Göy altında, yer üstünde – kara hayrani – Molla Nasreddin, 1906
Bir Karslı – İrşad, 1906
Bir İranlı – İrşad, 1906
Bir Cavan – İrşad,1906 – 1907
Nameyus – İrşad, 1906 – 1907
Ömer Alioğlu – İrşad, 1907
Ümid – İrşad, 1907
Ala Garğa – Molla Nasreddin
Bazar Cücesi – Molla Nasreddin
Vızvıza – Molla Nasreddin
Geybi – Molla Nasreddin
Cehreçi xala – Molla Nasreddin
Çoban – Molla Nasreddin
Deli – Molla Nasreddin
Derdli – Molla Nasreddin
Derdimend – Molla Nasreddin
Doşabüddevle – Molla Nasreddin
Mozalan – Molla Nasreddin, 1908
Heyrani – Molla Nasreddin, 1909
Hetekçi –Molla Nasreddin
Egrebüddevle – Molla Nasreddin
Lağlağı – Molla Nasreddin
Meşruteçi – Molla Nasreddin, 1909
Molla Gulu – Molla Nasreddin
Molla Nasreddin – Molla Nasreddin
Mü’min – Molla Nasreddin
N. –Hayat,1906, Yen İkbal, 1916
Ümidvar –İrşad, Azerbaycan
İğne – Yeni Fikir, 1924 – 1926
Ömer Faik – Açık Söz, 1916, Yeni Yol, 1923
Faik – İqbal, 1913, Komünist, 1921
[1] Saihb Rzayev, a.g.e., s.50-51.
[2] Sahib Rzayev, a.g.e., s.51.
[3] Şamil Gurbanov, Ömer Faik Numanzade, Gençlik Yay., Bakü, 1992, s. 51, 72-73.
[4] Gulam Memmedli, İmzalar, Berpaneşir, Bakü, 2010, s.6.
[5] Aziz Mirahmedov, a.g.e., s.186, Fazil Vahidov, a.g.e., s.82-90.
[6] Ömer Faik Numanzade – Seçilmiş Eserler, Haz. Şamil Gurbanov, Şark-Garb Yay., Bakü, 2006, s.275.
[7] Celil Memmedguluzade – Eserleri, C.II, Haz. İsa Habibbeyli, Önder Neşriyat, Bakü, 2004, s.176.
